Pirineos de Navarra

EKIALDEKO PIRINIOAK

Ekialdeko Pirinioetan daude Nafarroako tontorrik garaienak, eta bertan hotzak izaten dira neguak; ohikoak izaten dira izotza eta elurra. Pirinioetako etxeak udalerriko elizaren inguruan pìlatuta egoten dira. Teilatu pikoa izaten dute, bi edo lau isurikoa, eta teila zapala, normalean arbelezkoa. Ez dute teilatu-hegal oso nabarmena izaten, eta harria agerian uzten duten horma kareztatuak izaten dituzte. Erronkaritik Auritzeraino hedatzen da eremu hau, Zaraitzu eta Aezkoa bilduz. Dena den, ibar bakoitzak bere ezaugarriak dauzka; esaterako, ertzik edo kareztatzerik ez izatea, balkoi-lehortegiak edukitzea...

Pirinioetako herrixken adibide ederrenetako bat Otsagabia da, Zaraitzuko hiriburua. Ahaztezina da eskaintzen duen irudia: Erdi Aroko zubia, harrizko kale estuak, Anduña ibaiaren ertzeko baserria...

Bertatik hurbil dagoen Aezkoa Ibarrak ere merezi du bisita. Bertan, Nafarroako 22 garautegietatik 15 daude oraindik, guztiak kultura-intereseko ondasun izendatuak. Duela hainbat mende egindakoak dira eraikin horiek, garauak hezetasunetik eta karraskarietatik salbu gordetzeko. Bi isuriko teilatua izaten dute, hegalik gabe, plano laukizuzena, eta landu gabeko harrizko hormak.

Igo

PIRINIO ATLANTIKOAK

Ipar-mendebaldeko Nafarroa Hezea ere deitzen zaio inguru honi; beti berde ditu ibarrak, eta hostotsu basoak. Pirinioetako mendikatearen mendebaldeko muga da, eta Kantauri itsasora hurbildu ahala altuera galtzen doazen tontorrak ditu. Etxeak oso handiak dira inguruotan: Urdazubin, Zugarramurdin, Baztanen, Bertizaranan eta Malerrekako ibarretan barrena, eta Bortzirietara iritsi arte, sekulakoak dira bai hiriguneko etxeak eta bai mendi-hegaletan barreiatutakoak.

Bertako ibar guztiek merezi dute bisita, eta bakoitzak bere berezitasunak dauzka. Hala ere, beharbada Baztango ibarrean hartu du arkitekturak (bai maila apalenekoak, bai jasoenak) perfekzio-mailarik ederrena, baserrietan. Merezi du bidean apur bat gelditu eta harrizko eraikin erraldoi horiek mirestea, monumentuak baitirudite. Etxe batzuek badituzte mila metro karratu ere. Garai batean, elkarrekin bizi ohi ziren senide guztiak; hainbat belaunaldi, gainera. Eta, haiekin batera, bakoitza zegokion gelan, abereak eta bildutako bazkak ere izaten ziren.

Nonahi ikusiko duzu arrosa-koloreko harria, inguruan dagoen Almandozeko harrobitik ekarria, baita armarrietako xakeztatua ere, bertako herritarren nobleziaren oroigarri. Etxeotan oso ohikoak dira, bestalde, egurrezko balkoi luzeak, udaberria iristean lorez betetzen direla. Arku-itxurako sarrera izaten dute, eta arkupe irekia ondoren; etxeko gela guztietara sartzen da handik. Hau izaten da etxeen ohiko antolamendua: beheko solairua (ganadurako ukuilua eta nekazaritzako lanabesak gordetzeko lekua); lehenengo solairua, oin nagusi gisa (etxebizitza); eta bigarren solairua (ganbara izan ohi da; belar lehorra, artoa eta abar gordetzeko erabiltzen da).

Nabarmentzekoa da Elizondo, Baztango hiriburua, eta ikusgarriak dira Lesaka eta Etxalar ere.

Igo

ARALAR ETA URBASA MENDILERROAK ETA ULTZAMA IBARRA

Nagusiki abeltzaintzari eta basogintzari lotuta daude eremu horiek. Iruñetik eta Iruñerritik mendebaldera daude, eta Ultzama, Arakil, Burunda eta Leitzako Ibarrak hartzen dituzte, besteak beste. Parrokia-elizaren inguruan antolatuta daude bertako herriak, eta kalexka estuak abiatzen dira gune horretatik, albo banatan harrizko etxe handiak daudela, bi isuriko teilatuekin eta teilatu-hegal handiekin. Hemengo klima gogorxeagoa da aurreko eremukoa baino; horregatik dauzkate etxeek balkoi gutxiago, eta leiho gehiago. Ikusgarriak dira armarriak ere, historiaren euskarri itzel.

Udalerri guztietan topatuko dituzu arkitektura tipikoaren adibideak, baina bereziki nabarmentzeko modukoak dira Lizaso, Auza, Eltzaburu, Ilarregi eta Iraizotz herrietakoak.

 

Igo