De mooie romaanse kerk van Santa María bevindt zich in de Arce-vallei, in het noordoosten van de autonome regio, in de uitlopers van de Pyreneeën. Het gebouw wordt omgeven door een landschap waar de rivier de Urrobi dwars doorheen loopt en waar de Sierra de Labia een overheersende rol speelt. Om de enclave te bereiken, dient u vanuit
Aoiz de NA-172 richting
Orreaga/Roncesvalles te volgen. Iets voordat u in Zandueta arriveert, dient u de kleine brug over de rivier de Urrobi over te steken. Daar, midden in een weide, treft u de kerk van Santa María de Arce aan;
een prachtig gebouw uit het eind van de twaalfde eeuw in landelijke romaanse stijl.
De
buitenkant is gemaakt van bewerkte stukken steen met harmonieuze verhoudingen. De zijmuren zijn versterkt met steunberen. De kerk is versierd met een rij kraagstenen of consoles, getooid met mensenfiguren met verschillende bezigheden: één bespeelt de harp, een ander draagt een vat, een derde opent zijn mond… De ramen, waarvan er drie uitkijken op de apsis, vormen een halfronde boog. De zuilen bestaan uit een cilindrische zuilschacht met een ronde basis en een versierde kapiteel. De kapitelen zijn glad, met plantenmotieven versierd of Corinthisch met een landelijke versiering.
De
voorgevel bevindt zich aan de epistelzijde en wordt overdekt door een klein dak met blokken die steunen op kraagstenen die zijn versierd met dierenkoppen. Sommige verkeren echter in zeer slechte staat. Het portaal heeft een halfronde boog met drie archivolten en een buitenboog die versierd is met plantaardige voluten. De middelste archivolt is glad, de binnenste is versierd met bolletjes en de buitenste met kleine hoofden en ananassen. Deze bogen worden ondersteund door zuilen met versierde kapitelen, waarvan de twee buitenste plantenmotieven en de twee binnenste mensenfiguren bevatten. Hoewel de staat van onderhoud van deze kapitelen te wensen overlaat, lijkt het erop dat zij het ten hemel stijgen van Christus uitbeelden.
Qua stijl sluit het beeldhouwwerk van deze kerk aan bij meerdere
in landelijke romaanse stijl gebouwde kerken uit Navarra, zoals die van Echano, Artaiz of Gazólaz. In al deze kerken komt de populaire romaanse kunst duidelijk naar voren.
De kerk heeft een rechthoekige grondvorm bestaand uit drie ongelijke delen en een halfrond hoofd met een ovengewelf. Het dak bestaat uit een half tongewelf tussen onderranden. Deze steunen op pilasters met een gladde impost die langs de hele omtrek van de kerk is aangebracht.
De sacristie zit aan de epistelzijde aan het bruggenhoofd vast en vormt een bijna vierkant grondplan, overdekt met een spitstongewelf. Men krijgt toegang tot deze ruimte via een deur met bovendrempels die wordt versterkt door een boog.
Thans is er nagenoeg niets van het interieur bewaard gebleven, behalve het houtsnijwerk van de
Maagd Maria met het kindje Jezus, afkomstig uit Guindano, die de abside troont. Het hoort bij de gotische stijl uit de dertiende eeuw en vertoont nog steeds de romaanse uitdrukkingsloosheid. Ook is er een grote stenen doopvont met een gladde zuilschacht en bekken te vinden.
Aoiz de NA-172 richting
Ermita de Santa María de Arce